قابلیّت اثرگذاری پژوهش‌های فزاینده ایران بر توسعه کشور

احسانی, وحید; اعظمی, موسی; نجفی, سیّد محمّد باقر; سهیلی, فرامرز

doi:10.35050/JIPM010.2017.002

قابلیّت اثرگذاری پژوهش‌های فزاینده ایران بر توسعه کشور

نویسندگان

¹ دانشگاه بوعلی سینا

² دانشگاه رازی

³ دانشگاه پیام نور

10.35050/JIPM010.2017.002

چکیده

طی چند دهه اخیر شاهد رشد فزاینده و چشمگیر پژوهش در کشور و به‌تبع آن ارتقاء بی‌نظیر رتبه جهانی ایران از لحاظ برون‌دادهای علمیِ منتشرشده بوده‌ایم. با این حال، شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهند این پژوهش‌ها بی‌اثر (یا بسیار کم‌اثر) بوده‌اند. بنابراین، لازم است «قابلیّت اثرگذاری» آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد. در این راستا، در پژوهش حاضر با استفاده از آمار و داده‌های ثانویه و در قالب روش توصیفی- تحلیلی، وضعیّت موجود یا روند تغییرات هر یک از اجزاء مسیر تأثیرگذاری پژوهش (از سرمایه‌گذاری تا توسعه) با سایر جوامع مقایسه شد. داده‌های مورد نیاز از پایگاه‌های معتبر شامل «سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متّحد»، «بانک جهانی»، «سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه»، «مؤسّسه نمایه‌سازی علوم تامسون رویترز»، «مؤسّسه علم‌سنجی سایمگو»، «مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی»، «سازمان ملّی بهره‌وری ایران»، «دانشگاه‌های هاروارد» و «ام‌آی‌تی (مؤسّسه فناوری ماساچوست)» و تارنمای داده‌های انرژی استخراج ‌شد و محاسبات و رتبه‌بندی‌های لازم با استفاده از نرم‌افزار «اکسل» نسخه 2007 صورت پذیرفت. یافته‌ها حاکی از آن بود که اوّلاً ایران در مقایسه با سایر جوامع اولویّت بالایی برای پژوهش قائل نشده و به‌صورت جدّی به این مهم نپرداخته است، به‌طوری که در سال 2010 از لحاظ «سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی» در جایگاه 66 (از 89 کشور)، از لحاظ «بودجه سرانه پژوهش» در جایگاه 54 (از 88 کشور)، بر اساس «بودجه پژوهش به‌ ازای هر پژوهشگر» در رتبه 57 (از 72 کشور)، از لحاظ «متوسّط سرمایه‌گذاری در هر پژوهش» در جایگاه 79 (از 89 کشور) و در سال 2000 بر اساس «سهم پژوهش‌های بنیادی از اعتبار پژوهشی» در رتبه 19 (از 21 کشور) جای گرفت. دوّم اینکه، بر اساس «سهم محصولات فناوری بالا از کل صادرات صنعتی»، به ‌غیر از بازه زمانی منتهی به 2006، علی‌رغم رشد چشمگیر پژوهش، وضعیّت کشور تنزّل نموده است. سوّم، طی سال‌های 2014-1980 «شاخص پیچیدگی اقتصادی» کشور همواره منفی و ایران همواره جزء یک سوّم ضعیف‌ترین کشورها قرار گرفته است. چهارم، علی‌رغم رشد بی‌نظیر در تولیدات علمی، در «بهره‌وری کل عوامل تولید» پیشرفتی نداشته و جایگاه کشور در شاخص‌های «شدّت مصرف انرژی» و «بهره‌وری انرژی در تولید ناخالص داخلی» به ‌شدّت سقوط نموده است. بنابراین، با توجه توأمان به یافته‌های مطالعه حاضر و نتایج حاصل از پژوهش‌های پیشین مشخص می‌شود که حتّی اگر هیچ عامل بازدارنده خارج از نظام پژوهشی کشور وجود نداشته باشد، باز هم این پژوهش‌ها نمی‌توانند در توسعه جامعه نقش قابل توجّهی ایفا کنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The efficacy of Iran increasing researches in the country development

نویسندگان [English]

Vahid Ehsani ¹
Musa Azami ¹
Seyed Mohammad Bagher Najafi ²
Faramarz Soheili ³

چکیده [English]

In recent decades, research has grown increasingly in Iran and consequently, the country has risen dramatically in world rankings based on the number of scientific documents. However, there are many evidences that show these researches were ineffective. Therefore, their efficacy should be evaluated which is the main purpose of this study. In this regard, using the descriptive-analytical method and valid secondary data and statistics, the most recent situation or the trend of impact pathway components (from investment to development) were compared with other countries. The required data were extracted from valid databases including UNESCO, World Bank, OECD, Thomson Reuters, SCImago, Islamic Parliament Research Center, National Iranian Productivity Organization, Harvard University, Massachusetts Institute of Technology (MIT), and Enerdata. The necessary calculations and rankings were done using Excel 2007. The results showed that, first, compared with other countries, Iran hasn’t given high priority to research and isn’t in a serious way to address this matter because in 2010 it ranked 66 (among 89 countries) based on share of R&D expenditure in GDP, 54 (among 88 countries) based on R&D expenditure per capita, 57 (among 72 countries) based on R&D expenditure per researcher, 79 (among 89 countries) based on average investment per research, and in 2000 it ranked 19 (among 21 countries) based on share of basic research in total R&D expenditure. Second, apart from the period leading to 2006, despite an impressive growth in research quantity, Iran share of High Technology products in industrial export shows deterioration. Third, during 1980-2014 Iran Economy Complexity Index has always been negative and placed among third weakest countries. Forth, despite a unique growth in science production, Iran couldn’t increase its total factor productivity and has fallen dramatically in world rankings based on energy intensity and GDP per unit of energy used. Therefore, according to the results of current and preceding studies, it is clear that even if there is no external deterrent, these researches cannot still play a tangible role in Iran development.

کلیدواژه‌ها [English]