پیشنهاد طرح تدوین فرااصطلاح‌نامه ایرانداک با تکیه بر الگو و ساختار نظام زبان واحد پزشکی (یو ام ال اس)

نویسندگان

پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)؛ تهران، ایران؛

چکیده

هدف این مقاله ارائه طرحی به‌منظور ایجاد انسجام بین اصطلاح‌نامه‌ها و واژگان‌های تخصصی تدوین‌شده در «ایرانداک» در قالب یک فرااصطلاح‌نامه است. فرااصطلاح‌نامه ترکیبی منسجم از زبان‌های ساختاریافته یا کنترل‌شده یا اصطلاح‌نامه‌های تدوین‌شده و فهرست‌های مستند موجود است که از طریق برقراری پیوند، ادغام و تلفیق آن‌ها به‌‌دست آمده است. در این سازوکار، به‌منظور انسجام اصطلاح‌نامه‌های تدوین‌شده، هر مفهوم در یک اصطلاح‌نامه با کمک نشانگرهایی به نزدیک‌ترین مفهوم معادل در اصطلاح‌نامه‌های دیگر مرتبط می‌شود. در فرایند ارتباط بین مفاهیم، امکان ترجمه پرسش کاربر در قالب یک کاوش نظام‌مند و فراگیر در پایگاه‌های اطلاعاتی که توسط اصطلاح‌نامه‌های مختلف سازماندهی شده‌اند، فراهم می‌شود و بستر افزایش جامعیت در بازیابی اطلاعات فراهم می‌آید. در «ایرانداک» اصطلاح‌نامه‌های تخصصی در دهه ۱۳۸۰ تدوین و در سال‌های ۹۷-۱۳۹۶ روزآمدسازی شده و افزون بر آن، مجموعه‌ای از واژه‌نامه‌ها و واژگان‌ تخصصی نیز تدوین و منتشر شده‌اند. ضروری است که این واژگان‌ها و اصطلاح‌نامه‌ها با یکدیگر تلفیق یابند تا از ریزش کاذب اطلاعات در جست‌وجوی پایگاه اطلاعات علمی ایران (گنج) ممانعت به عمل آید و سرعت دستیابی هدفمند به اطلاعات تخصصی فراهم گردد. در این مقاله، منابع گوناگون در شکل‌گیری فرااصطلاح‌نامه در شناسایی مفاهیم وابسته به آن، کاربرد، و نیز مراحل تدوین آن بررسی و تحلیل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Proposing a Plan to Compile IranDoc Meta-thesaurus based on the Model and Structure of the Unified Medical Language System (UMLS)

نویسندگان [English]

  • Molouk Sadat Hosseini Beheshti
  • Taghi Rajabi
چکیده [English]

The purpose of this article is to present a plan to create coherence between thesauruses and specialized vocabulary compiled in IranDoc in the form of a meta-thesaurus. A meta-thesaurus is a cohesive combination of structured or controlled languages or compiled thesauruses and document lists that are obtained by linking, merging, and combining them. In this mechanism, in order to integrate the developed thesauri, each concept in a thesaurus is linked to the closest equivalent concept in other thesauri with the help of markers. In the process of communication between concepts, it is possible to translate the user query in the form of a systematic and comprehensive search of databases organized by various thesauruses and provides a platform for increasing comprehensiveness in information retrieval. In IranDoc, specialized thesauruses have been compiled in the 2001-2010 and updated in the years 2017-18. In addition, a collection of specialized dictionaries and vocabularies have been compiled and published. It is necessary to combine these words and thesauruses with each other in order to prevent the false loss of information in the search of Iran›s scientific database (Ganj) and to provide targeted access to specialized information. This article examines and analyzes various sources in the formation of meta-thesaurus in identifying related concepts, expressing the application and also the steps of its compilation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thesaurus
  • Metathesaurus
  • ontology
  • Semantic Web
  • IRANDOC

مراجع

  1. ایچیسون، جین، آلن گیلکریست، و دیوید بادن. ۲۰۰۰. تدوین و کاربرد اصطلاح‌نامه. ترجمه محسن عزیزی. 1385. انتشارات پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران.
  2. ایچیسون، جین، آلن گیلکریست، و دیوید بادن. ۲۰۰۰. تدوین و کاربرد اصطلاح‌نامه. ترجمه محسن عزیزی. 1385. انتشارات پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران.
  3. حری، عباس. 1381. مدخل اصطلاح‌نامه. دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: کتابخانه ملی ایران.
  4. حری، عباس. 1381. مدخل اصطلاح‌نامه. دایره‌المعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی. تهران: کتابخانه ملی ایران.
  5. حسینی بهشتی، ملوک‌السادات. 1392. ساخت‌واژه، اصطلاح‌شناسی و مهندسی دانش. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، انتشارات چاپار.
  6. حسینی بهشتی، ملوک‌السادات. 1392. ساخت‌واژه، اصطلاح‌شناسی و مهندسی دانش. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، انتشارات چاپار.
  7. گاردنر، ریچارد. 2016. فراداده، شکل دادن به دانش از عهد باستان تا وب معنایی. ترجمه صفیه طهماسبی لیمونی، فتانه ترکاشوند، و محمد کاردان نشاطی. 1396. تهران: چاپار.
  8. گاردنر، ریچارد. 2016. فراداده، شکل دادن به دانش از عهد باستان تا وب معنایی. ترجمه صفیه طهماسبی لیمونی، فتانه ترکاشوند، و محمد کاردان نشاطی. 1396. تهران: چاپار.
  9. محمداسماعیل، صدیقه، و لاله صمدی. 1385. فرااصطلاح‌نامه‌ها (متاتزاروس‌ها): معرفی، ضرورت و فلسفه وجودی. کتاب ماه کلیات 111: 31-42.
  10. محمداسماعیل، صدیقه، و لاله صمدی. 1385. فرااصطلاح‌نامه‌ها (متاتزاروس‌ها): معرفی، ضرورت و فلسفه وجودی. کتاب ماه کلیات 111: 31-42.
  11. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. 1386. طرح تدوین اصطلاح‌نامه کلان علوم اسلامی: حرکت از کثرت به وحدت. همایش ملی اصطلاح‌نامه و کاربردهای آن در محیط الکترونیک. قم.
  12. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم. 1386. طرح تدوین اصطلاح‌نامه کلان علوم اسلامی: حرکت از کثرت به وحدت. همایش ملی اصطلاح‌نامه و کاربردهای آن در محیط الکترونیک. قم.
  13. ولی‌نژاد، علی، عباس حری، فریدون آزاده، محمدرضا شمس اردکانی، مازیار امیرحسینی، و حافظ محمد حسن‌زاده اسفنجانی. 1389. طرح نقشه‌نمایی مفاهیم طب سنتی ایران در ساختار ابراصطلاح‌نامه و شبکه معنایی نظام زبان واحد پزشکی (UMLS). مجله مدیریت سلامت 13 (41): 53-62.
  14. ولی‌نژاد، علی، عباس حری، فریدون آزاده، محمدرضا شمس اردکانی، مازیار امیرحسینی، و حافظ محمد حسن‌زاده اسفنجانی. 1389. طرح نقشه‌نمایی مفاهیم طب سنتی ایران در ساختار ابراصطلاح‌نامه و شبکه معنایی نظام زبان واحد پزشکی (UMLS). مجله مدیریت سلامت 13 (41): 53-62.
  15. ولی‌نژادی، علی، فریدون آزاده، عباس حرّی، محمدرضا شمس اردکانی، و مازیار امیرحسینی. 1387. طرح ادغام سرشاخه خوشه طب سنتی ایران در ساختار ابَراصطلاح‌نامه «نظام زبان واحد پزشکی (UMLS)». مجله دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، پیاورد سلامت 2 (3): 67-74.
  16. ولی‌نژادی، علی، فریدون آزاده، عباس حرّی، محمدرضا شمس اردکانی، و مازیار امیرحسینی. 1387. طرح ادغام سرشاخه خوشه طب سنتی ایران در ساختار ابَراصطلاح‌نامه «نظام زبان واحد پزشکی (UMLS)». مجله دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، پیاورد سلامت 2 (3): 67-74.
  17. Amirhosseini, Maziar. 2008. Dialectic Schemes in Thesaurus Creation, Library Philosophy and Practice (e-journal). 163. http://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/163. (in press)
  18. Amirhosseini, Maziar. 2008. Dialectic Schemes in Thesaurus Creation, Library Philosophy and Practice (e-journal). 163. http://digitalcommons.unl.edu/libphilprac/163. (in press)
  19. Amirhosseini, Maziar. 2020. A dialectic perspective on the evolution of thesauri and ontologies. Knowledge Organization (in press).
  20. Amirhosseini, Maziar. 2020. A dialectic perspective on the evolution of thesauri and ontologies. Knowledge Organization (in press).
  21. Blumauer, Andreas, and Tassilo Pellegrini. 2006. Semantic Web und Semantische Technologien. In Semantic Web: Wege zur vernetzten Wissensgesellschaft, edited by Tassilo Pellegrini and Andreas Blumauer. Berlin, Heidelberg: Springer.
  22. Blumauer, Andreas, and Tassilo Pellegrini. 2006. Semantic Web und Semantische Technologien. In Semantic Web: Wege zur vernetzten Wissensgesellschaft, edited by Tassilo Pellegrini and Andreas Blumauer. Berlin, Heidelberg: Springer.
  23. Foskett, D. J. 1980. Thesaurus. In A. Kent and H. Lancour (Eds.), Encyclopedia of Library and Information Science. New York: Marcel Dekker, Inc. Vol. 30, 416-63.
  24. Foskett, D. J. 1980. Thesaurus. In A. Kent and H. Lancour (Eds.), Encyclopedia of Library and Information Science. New York: Marcel Dekker, Inc. Vol. 30, 416-63.
  25. Handbook of Information Management. https://books.google.com/books?id=PjGPAgAAQBAJ&pg=PA91&lpg=PA91&dq=OECD+Macrothesaurus&source=bl&ots=BCwEYTHIlv&sig=ACfU3U3oMKC1XCOpTDh43XelANARd_BCaA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj0wp7ui8HtAhXkoXEKHc2VDSI4ChDoATAEegQICxAC#v=onepage&q=OECD%20Macrothesaurus&f=false (accessed July 17, 2021)
  26. Handbook of Information Management. https://books.google.com/books?id=PjGPAgAAQBAJ&pg=PA91&lpg=PA91&dq=OECD+Macrothesaurus&source=bl&ots=BCwEYTHIlv&sig=ACfU3U3oMKC1XCOpTDh43XelANARd_BCaA&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj0wp7ui8HtAhXkoXEKHc2VDSI4ChDoATAEegQICxAC#v=onepage&q=OECD%20Macrothesaurus&f=false (accessed July 17, 2021)
  27. Hanson, Eugene R., and E. Daily Jay. 2007. Catalogues and Cataloguing. In Allen Kent, Harold Lancour and Marcia J. Bates (Ed.), Encyclopedia of Library and Information Sciences. New York: Marcel Dekker, Inc., Vol. 4, 249-305.
  28. Hanson, Eugene R., and E. Daily Jay. 2007. Catalogues and Cataloguing. In Allen Kent, Harold Lancour and Marcia J. Bates (Ed.), Encyclopedia of Library and Information Sciences. New York: Marcel Dekker, Inc., Vol. 4, 249-305.
  29. Hjorland, Birger. 2006. Metathesaurus/Megathesaurus. From http://www.db.dk/lifeboat_CONCEPTS/metathesauri.htm (accessed July 17, 2021 )
  30. Hjorland, Birger. 2006. Metathesaurus/Megathesaurus. From http://www.db.dk/lifeboat_CONCEPTS/metathesauri.htm (accessed July 17, 2021 )
  31. International Organization for Standardization (ISO). 2011. ISO/FDIS 25964-1: Information and documentation -thesauri and interoperability with other vocabularies - Part 1: Thesauri for information retrieval. Geneva: International Organization for Standardization; Final Draft circulated April 2011.
  32. International Organization for Standardization (ISO). 2011. ISO/FDIS 25964-1: Information and documentation -thesauri and interoperability with other vocabularies - Part 1: Thesauri for information retrieval. Geneva: International Organization for Standardization; Final Draft circulated April 2011.
  33. _____. 2013. ISO/FDIS 25964-2: Information and documentation -thesauri and interoperability with other vocabularies - Part 2: Part 2: Interoperability with other vocabularies. Geneva: International Organization for Standardization; Final Draft circulated April 2011.
  34. _____. 2013. ISO/FDIS 25964-2: Information and documentation -thesauri and interoperability with other vocabularies - Part 2: Part 2: Interoperability with other vocabularies. Geneva: International Organization for Standardization; Final Draft circulated April 2011.
  35. Macrothesaurus for Information Processing in the Field of Economic and Social Development. https://read.oecd-ilibrary.org/development/macrothesaurus-for-information-processing-in-the-field-of-economic-and-social-development_9789264162990-en#page6 (accessed July 17, 2021)
  36. Macrothesaurus for Information Processing in the Field of Economic and Social Development. https://read.oecd-ilibrary.org/development/macrothesaurus-for-information-processing-in-the-field-of-economic-and-social-development_9789264162990-en#page6 (accessed July 17, 2021)
  37. National Information Standards Organization (NISO). 2005. Guidelines for the construction, format, and management of monolingual controlled vocabularies: ANSI/NISO Z39.19-2005. Bethesda Md.: NISO Press.
  38. National Information Standards Organization (NISO). 2005. Guidelines for the construction, format, and management of monolingual controlled vocabularies: ANSI/NISO Z39.19-2005. Bethesda Md.: NISO Press.
  39. Schwartz, J. 1876. New York Apprentices Library catalogue. New York: Pub. libs.
  40. Schwartz, J. 1876. New York Apprentices Library catalogue. New York: Pub. libs.
  41. Sowa, J. F. 2010. The Role of Logic and Ontology in Language and Reasoning, Theory and Applications of ontology. Ink. Poli and J.seibt (Eds.), Philosophical Perspectives, PP. 231- 263. Berlin: Springer. [DOI:10.1007/978-90-481-8845-1_11]
  42. Sowa, J. F. 2010. The Role of Logic and Ontology in Language and Reasoning, Theory and Applications of ontology. Ink. Poli and J.seibt (Eds.), Philosophical Perspectives, PP. 231- 263. Berlin: Springer. [DOI:10.1007/978-90-481-8845-1_11]
  43. Sowa, J. F..2000. Knowledge Representation: Logical, Philosophical, and Computational Foundations. Oxford: Black well.
  44. Sowa, J. F..2000. Knowledge Representation: Logical, Philosophical, and Computational Foundations. Oxford: Black well.
  45. Stevens, M. E. 1968. H. P. Luhn, information scientist. In H.P. Luhn: Pioneer of Information Science, Selected Works, C.K. Schultz, ed. New York: Spartan Books, 24-34.
  46. Stevens, M. E. 1968. H. P. Luhn, information scientist. In H.P. Luhn: Pioneer of Information Science, Selected Works, C.K. Schultz, ed. New York: Spartan Books, 24-34.
  47. UMLS Metathesaurus. 2020. http://www.nlm.nih.gov/pubs/factsheets/factsubj.html (accessed July 17, 2021)
  48. UMLS Metathesaurus. 2020. http://www.nlm.nih.gov/pubs/factsheets/factsubj.html (accessed July 17, 2021)
  49. Wood, W-H. 2004. Developing Learner-Centered Meta thesaurus for Science, Mathematics Engineering and Technology Education. Berkeley: Univ. of California Berkeley.
  50. Wood, W-H. 2004. Developing Learner-Centered Meta thesaurus for Science, Mathematics Engineering and Technology Education. Berkeley: Univ. of California Berkeley.
  51. Yancey, T. and J. Carson. 2004. Lexicography without Limits: A Web-Based Solution. http://www.udc.es/lexicografia/x-zw.htm (accessed July 17, 2021)
  52. Yancey, T. and J. Carson. 2004. Lexicography without Limits: A Web-Based Solution. http://www.udc.es/lexicografia/x-zw.htm (accessed July 17, 2021)
  53. Zeng, Marcia Lei. 2019. Interoperability. Knowledge Organization 46, no. 2: 122-146. Also available in Hjørland, Birger and Gnoli, Claudio eds. ISKO Encyclopedia of Knowledge Organization, http://www.isko.org/cyclo/ (accessed July 17, 2021)
  54. Zeng, Marcia Lei. 2019. Interoperability. Knowledge Organization 46, no. 2: 122-146. Also available in Hjørland, Birger and Gnoli, Claudio eds. ISKO Encyclopedia of Knowledge Organization, http://www.isko.org/cyclo/ (accessed July 17, 2021)

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 19 آذر 1401
  • تاریخ بازنگری: 20 آذر 1402
  • تاریخ پذیرش: 19 آذر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار